Սբ. Սահակյան Դպրոց :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Սահակյան Դպրոց 1860 թ․

Վրաստան / Կախեթ / Սղնախ / Սղնախ

Պատմություն
1868 թ․

Դպրոցական երկհարկ քարաշեն շենքը, որը միայն 2-րդ հարկում ուներ 4 ընդարձակ դասասենյակ, կառուցվել էր 1868 թ.:

«Մշակ», 1914, № 166:

1896 թ․

1896 թ. Սբ. Սահակյան դպրոցը շուրջ քառասնամյա գործունեությունից հետո կառավարության կարգադրությամբ կրկին փակվեց: Ինչպես հայտնի է, ողջ Ռուսաստանում հայոց դպրոցները փակ մնացին 10 տարի և վերաբացվելու թույլտվություն ստացան միայն 1905 թ.: Այդ ընթացքում (1901 թ.) Սբ. Սահակյան դպրոցի շենքը, որը 1848 թ. կառույց էր և վթարային վիճակում, ոստիկանության պահանջով քանդել է Սբ. Կարապետ եկեղեցու երեցփոխ բժիշկ Մովսիսյանը: Ի դեպ, այդ շենքն արդեն 1899-ին անօգտագործելի էր և, ըստ երևույթին, վերանորոգումների ենթակա չէր. «Գաւթի հիւսիսային կողմը տխուր կանգնած էր նախկին ծխական դպրոցի խարխուլ և անգործադրելի շէնքը...»:

«Մշակ», 1901, № 106, էջ 3: «Նոր-Դար», 1899, № 30, էջ 3:

1860 թ․

1860 թ. համարվում է Սըղնախում եկեղեցական-ծխական առաջին դպրոցի հիմնադրման պաշտոնական թվականը: Դպրոցի բացման մասին մեզ է հասել հետևյալ պատմությունը. «Սղնախցիք, տեսնելով որ իրենց երեխաներ անուս, անկիրթ մնացեր են, և առաջնորդը բոլորովին հոգացողութիւն չընէր այս մասին, շատ տարակուսանքի մէջ կընկնին: Վերջապէս նոցա մէջէն Թովմաս Նուպարեանց, Յովհաննէս Էնակոլոփեանց և Յարութիւն Հեքիմեանց ըսուած պատուական անձինքը, տեսնելով իրենց խնդիրը ու բողոքը առաջնորդին դիմացը ոչինչ զօրութիւն չունին և պարապ կելլեն, ազգասիրական ոգով վառուած, ամառուան մէջ, սաստիկ տաքերուն մարդու մը չիմացուցած, իրենց ծախովքը կելլեն Էջմիածին կերթան՝ Սրբազան կաթողիկոսին իրենց վիճակը յայտնելու: Ազգասէր հովուապետը շատ կուրախանայէ անոնց գալուն, կգովէ նոցա ուսումնասիրութիւնը, կմխիթարէ նոցա ճամբուն քաշած նեղութեան մէջ, որովհետև գնացողներէն էրկու անձինք տաքերուն չդիմանալով կհիւանդանան. կունդունէ նոցա խնդիրը և կպատրաստէ էրկու կոնդակ. մէկը՝ վիճակին առաջնորդին վրայ, որին մէջ յայտնելով Սղնախ քաղաքի վարժարանին հաստատուիլը, կհրամայ՝ այսպէս. ,,Զարդիւնս ուխտատեղեաց և մոմավաճառութեան, որ մինչև ցայսօր առաքեալ են ի հոգաբարձութիւնս Ներսիսեան դպրոցի՝ այսուհետև թողուլ ի գործադրութիւն Սղնախու ուսումնարանին առանց իրիք արգելանաց, նոյնպէս և զնշանակեալ գումարն դրամոց, որ յաղագս մարզութեան որդւոցն քահանայից Սղնախու՝ մնասցէ ի յիշեալ յուսումնարանն յօգուտ և ի պայծառութիւն եկեղեցւոյս և ազգիս,,: Այս կերպով մէկ կոնդակ ալ Սղնախու հասարակութեանը վրայ, կկապէ նորա պահպանութեանը համար վերը բերած աղբիւրները: Սրբազան կաթողիկոսը այսպիսի գործովը Սըղնախցիներուն սրտին մէջ երախտագիտութեան անմոռանալի կոթող մը իր համար տնկեց: Եթէ Աստուծով, Սղնախցիք ուսումով ծաղկին, պայծառանան պարտական են այժմեան Սրբազան կաթողիկոսին, որ իրենց համար մէկ նոր լուսաւորիչ մը էղաւ: Վերը յիշած իրեք անձինքը, երբոր իրենց վարժարանին հաստատութեան այս կոնդակը բերին, Սղնախեցիներուն ուրախութիւնը չափ չունէր: Թէ երեխայ, թէ երիտասարդ, թէ այր և թէ կին ամէնքը հաւասար այս ուրախութիւնը զգացին, կարծես թէ՝ փրկութեան նոր լոյս մը իրենց համար ծագեցաւ: Այս միջոցին էկաւ այստեղ Տէր Մովսէս Սայաթնով ըսուած քահանան, որ այս կոնդակին զօրութեանը համաձայն, կարգադրութիւն ընէ: Այս պատուական քահանան, սիրտը ուրախութեամբ լցուած կառնու թերթ մը թուղթ, և կսկըսի վարժարանին համար փող հաւաքել. բանը ի՞նչ էրկնցունում, մէկ, երկու օրուան մէջ, եօթը հազարէն աւել փող կը ժողուէ: Այս պատուական քահանային խանութները քալած ստորագրութիւն ժողուած ատենը, մէկ բարեպաշտ չունևոր պառաւ մը, Ռեհան Տէր Սիմէօնեանց անունով, կտեսնէ որ մարդիկ խուռն խուռն մէկ թղթի տակ բան մը կգրեն ու փող կուտան, կհարցունէ, ,,ի՞նչ է այդ,,. երբ կիմանայ որ վարժատուն պիտի բացուի և անոր համար փող կժողուեն, իր անձնէ խնայած, բերնէն կտրած, պահած տասը մանէթ փողը կհանէ կնուիրէ վարժատան: Այսքան էր ահա Սղնախցիներուն լուսաւորութեան համար ցուցըցրած ջերմեռանդութիւնը: Պատուական Տէր Մովսէս քահանան այդ իրեն ազգասիրական գործին համար Սղնախցիներուն սրտին մէջ անմոռանալի յիշատակ թողուց, և Սրբազան կաթողիկոսէն ալ արժանօրէն վարձատրուեցաւ: Վարժարան բանալու օրը, որ 1860 սեպտեմբերի 14-ին էր, առաւօտը մեծ հանդիսով պատարագ մատուցին. սուրբ պատարագէն վերջը՝ բազմութիւնը հանդէսով վարժարան մըտաւ, օրհնեցին, և ի յիշատակ Սուրբ Սահակ Պարթեւ Թարգմանչին, ըսուեցաւ նա Սահակեան Վարժարան: Այս այսպէս կատարելէն՝ բոլոր բազմութիւնը պատրաստուած այս առիթով սեղանի էկաւ, որ շատ փառաւոր կերպիւ պատրաստած էր, մինչև անգամ՝ օտարազգիներուն վրայ, որ հասարակութենէն հրաուիրուած էին, զարմանք բերաւ: Գաւառապետը սկսեց սեղանը Տէր Մովսէս քահանային կենաց խմելով, վերջացուց հասարակութեանը և սրբազան կաթողիկոսին կենացը խմելով: Գաւառապետին այնքան սրտին լաւ թուեցաւ Սղնախցիներուն այսպիսի ուսումնասիրութիւնը, որ իր համակրութիւնը ևս նոցա այս բանին մէջ ցուցնել կամենալով՝ սեղանի վրայ նստած բազմութիւնը, որ հարիւրի չափ էին, միւս օրը իր մօտ սեղանի հրաւիրեց: Այսպէս ահա Սղնախցիք փառաւոր կերպիւ կատարեցին իրենց վարժարանին բացումը»:

Աթամանեանց Բարսեղ, Սղնախու վարժարանի սկզբնաւորութիւնը եւ բարեկարգութիւնը.– «Կռունկ Հայոց Աշխարհի», Տփխիս, 1862, էջ 447-450: Դպրոցի բացման վերաբերյալ մանրամասները տե՛ս նաև` Մսերեանց Զարմայր, Նոր ուսումնարան ՚ի Սղնախ, յանուն սրբոյն Սահակայ.– «Ճռաքաղ», 1860, հ. Բ, տետրակ Է, էջ 113-115:

1861 թ․

1861 թ. վավերագրերից մեկում նշվել է, որ դպրոցը գոյատևում էր Նասոմխարի Սբ. Աստվածածին եկեղեցու եկամուտների հաշվին:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 53:

1865 թ․

1865 թ. դպրոցի գրադարանը համալրվել է ազնըվական Ծղալոբ Հովհաննիսյան Ղորղանյանցի նվիրաբերած 120 կտոր գրքով:

«Մեղու Հայաստանի», 1865, № 45, էջ 356:

1871 թ․

1871 թ. հրապարակված մի հաշվետվության համաձայն՝ դպրոցը պահվում էր Սղնախի Սբ. Կարապետ և Սբ. Գևորգ եկեղեցիների, Սբ. Աստվածածին ուխտատեղիի եկամուտների, ինչպես նաև նվիրատուների և թոշակադրամների հաշվին:

«Արարատ», 1871, էջ 371-372:

1884 թ․

1884 թ. դպրոցը երկդասյա էր:

Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 606:

1884 թ․

1884 թ. “Новое обозрение” լրագրի թղթակիցը, ծանոթանալով դպրոցին, նշել է, որ «...այս երկար ժամանակամիջոցում նույնն է մնացել, առանց նվազագույն հաջողության»: Թղթակցի գնահատականը թերևս ճշմարիտ է, քանի որ անցնող տարիների հետ դպրոցի աշակերտության թիվն ավելանալու փոխարեն տարեցտարի նվազել է: Դա ինքնին փաստում է կրթական այդ օջախի անկումը:

“Новое обозрение”, 1884, № 51, с. 2 (բնագրում՝”... мужская школа остается все при одномъ и томъ-же классе. Ни малейшаго успеха за все это долгое время”).

1885 թ․

1885 թ. Սղնախի Սբ. Սահակյան դպրոցը կառավարության պահանջով փակվել է:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 182:

1886 թ․

1886 թ., երբ տրվել էր եկեղեցական-ծխական դպրոցների գործունեությունը վերսկսելու թույլտըվությունը, Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի կոնդակով հաստատվել էր վերաբացվելիք դպրոցի հոգաբարձության հետևյալ նոր կազմը՝ Ստեփան Քոչարյանց, Սարգիս Հակոբյան Հազարապետյանց և Գասպար Մկրտչյան Տեր-Ստեփանոսյանց: Սակայն ինչ-ինչ հանգամանքների պատճառով դպրոցի վերաբացումն իրականացել էր միայն 1888 թ.: Այդ թվականին այն կրկին եղել է մեկդասյա՝ 3 բաժանմունքով:

«Արարատ», 1886, էջ 469:

1889 թ․

1889 թ. մոսկվայաբնակ սղնախցի եղբայրներ Գևորգ և Ստեփան Լիանոզյանցներն իրենց հանգուցյալ մոր՝ Եղիսաբեթ Լիանոզյանցի հիշատակը հավերժացնելու նպատակով դպրոցին նվիրել էին Սղնախում գտնվող և տարեկան մինչև 800 ռուբ. եկամուտ ապահովող իրենց եռահարկ տունը:

«Նոր-Դար», 1889, № 78, էջ 2:

1894 թ․

1894 թ. դպրոցի շենքի վթարային վիճակը նկատի առնելով՝ հաստատությունը փոխադրում են մեկ այլ մասնավոր շենք:

«Մշակ», 1901, № 106, էջ 3:

Հիմնադրում
1860 թ․

1860 թ. սեպտեմբերի 14-ին տեղի է ունեցել դպրոցի հանդիսավոր բացումը:

Աթամանեանց Բարսեղ, Սղնախու վարժարանի սկզբնաւորութիւնը եւ բարեկարգութիւնը.– «Կռունկ Հայոց Աշխարհի», Տփխիս, 1862, էջ 449: Այդ մասին տե՛ս նաև՝ «Մեղու Հայաստանի», 1862, № 36, 8 սեպտեմբերի, էջ 143: «Նոր-Դար», 1898, № 35, էջ 2:

Ստորև ներկայացնում ենք Սբ. Սահակյան դպրոցի գործունեությունն ըստ հետևյալ տարիների.

Թվական	Ուսուցիչ	Աշակերտ	Նշումներ	Աղբյուր
1862	3	100		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 70-71: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1865	4	76		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 43: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1866		68		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 113: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1867	4	70		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 33: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1868	3	83		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 12: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1871		72		Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 606: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1873		65		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 49: Նաև՝ ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 44: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1875	4	65	Ի դեպ, լրագրային մի նյութի մեջ նշված է, որ 1875 թ. Սբ. Սահակյա դպրոցում ուսանում էր 72 աշակերտ, ուստի դժվար է տվյալներից որևէ մեկին նախապատվություն տալ («Մշակ», 1875, № 34, էջ 2): Նույն թվականին դպրոցում դասավանդում էին Արշակ քահանա Տեր-Ստեփանյանցը, Կամսար Տեր-Դավթյանցը, Եղիշե քահանա Տեր-Աստվածատրյանցն ու «նատվորնի սովետնիկ» Նիկողայոս Սարաջյանցը (Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 44):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 49: Նաև՝ ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 44: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1876		60		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 62, թ. 13: Նաև՝ ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 99: Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 606: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1877		55		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 62, թ. 13: Նաև՝ ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 99: Խուդոյան Ս., Արևելահայ դպրոցները 1830-1920 թվականներին, Երևան, 1987, էջ 606: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1878	3	50		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 176: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1881	5	60		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 159-160: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1883	4	56		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 135-136: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1886		32		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 140: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1891		33		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 139: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1892		21		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 111: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182:
1894	4	69		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 164-165, թ. 34: Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երևան, 2004, էջ 182: