Սբ. Կարապետ Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Կարապետ Եկեղեցի

Վրաստան / Կախեթ / Սղնախ / Սղնախ

Պատմություն
1788 թ․

Հիմնադրման ժամանակը մեզ հայտնի չէ, բայց արդեն 1788 թ. հիշվում է մի վավերագրում:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 447, թ. 1:

1923 թ․

Սբ. Կարապետը, որը քաղաքի գլխավոր հայկական եկեղեցին էր, փակվել է 1923 թ. մայիսի 4-ին և հարմարեցվել ակումբի:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 3146, թ. 10:

Սբ. Կարապետ եկեղեցին համարվում էր քաղաքի հայոց մայր (գլխավոր) եկեղեցին:

Սամվել Կարապետյան, Հայերը Կախեթում, Երեւան, 2004, էջ 185:

1840 թ․

Հավանաբար 1840-ական թվականներին Սբ. Կարապետ եկեղեցին քայքայված վիճակում էր, քանի որ 1847-1849 թթ. եկեղեցական ողջ գումարը ծախսվել է վերակառուցումների նպատակով: Անգամ 1130 ռուբլի էլ 1848 թ. փոխարինաբար վերցրել էին Սբ. Գևորգ եկեղեցու եկամուտներից ու ծախսել նույն աշխատանքների համար:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 120: Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3438, թ. 5:

1852 թ․

1852 թ. մայիսին 14-օրյա հորդ ու անընդմեջ անձրևներից եկեղեցին խիստ վնասվել էր: Այդ մասին Վեհափառ հայրապետին տեղյակ էր պահել Մովսես ավագ քահանան. «Յընթացս չորեքտասան աւուրց անդադար յորդահոս անձրևաց և սաստիկ որոտմանց ամպոց և ահա ի 29 մայիսի յերեկոյեան պահու ինն և կէս ժամու շանթիւ կայծականց հարեալ եղև կաթուղիկէն սբ. Կարապետ եկեղեցւոյ Հայոց, զի յարևմտեան կոյս ծակեալ երկու մատնաչափ ի վերուստ գլխոյն պատուհանի ի չափ միոյ գնդակի թնդանօթի զկաթուղիկէն և ուժգին հարմամբ թափանցեալ ի մէջ եկեղեցւոյ խորտակեաց զբոլոր ապակիս պատուհանաց կաթուղիկէին և որմոց եկեղեցւոյն, նմանապէս և պատկերաց, պահարանաց, առանց հասուցանելոյ զվնաս ինչ սըրբոց արծաթապատ պատկերոցն՝ յոր եդեալ կային ի ցայգից նորա սևացան նկարք հրեշտակաց, որք էին առ ընթեր պատկերի Հօր Աստուծոյ ի մէջ կաթուղիկէին և անտի թափանցեալ խորտակեաց զերկուս մոմակալս միայն ի չորից, որք կարգաւ եդեալ կային յատենի ի վերա բեմի առաջի պատկերք տիրամօրն և անտի թափանցեալ ցոլմունք նորին ի խորան աջակողման, ուր և ծակեալ էր զմի աղիւս ի փիլաքանոցն, բաց ի վերոյ գրելոց զետ ինչ երևելի վնաս եկեղեցւոյն ի զարմացումն բոլոր բնակչաց տեղւոյս որք և եկեալ յապուշ կտրէին՝ թէ զի արդ չէ կործանեալ կամ ճեղքեալ զկաթուղիկէն»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 6, գ. 5, թ. 22:

19 դ․

ԺԹ դարի վերջին ականատես Էմմանուել քահանա Նազարյանցը նշել է. «Այս եկեղեցին կարելի է ասել մութն է, չորս թանձր սիւները իրենց հաստութեամբ բաւական փոքրացնում են տղամարդոց դասը...»:

«Նոր-Դար», 1899, № 30, էջ 2:

1906 թ․

1906 թ. երեցփոխ Մովսես Ամիրխանյանցն ազատվել էր պաշտոնից և նրա փոխարեն ընտրվել էր Արշակ Քիշվարդյան Ղուլիջանյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1226, թ. 20, 23:

1912 թ․

1912 թվականին որմնադիր Գ. Գևորգյանը ցանկություն էր հայտնել իր տունը նվիրել Սբ. Կարապետ եկեղեցուն:

«Մշակ», 1912, № 27, էջ 3:

1913 թ․

1913 թ. երեցփոխն էր բժիշկ Գրիգոր Սարգսյան Օհանյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1226, թ. 35:

Նորոգություն
1879 թ․

1879 թ. նախատեսվել էր իրականացնել եկեղեցու ներքին հարդարման աշխատանքներ (վարպետ՝ թիֆլիսաբնակ Վլադիմիր Գրայփերտ):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 12, գ. 382, թ. 1-2, 5-6:

1901 թ․

Սբ. Կարապետ եկեղեցին նորոգելու անհրաժեշտություն էր ծագել և 1901 թ.: Նորոգման կարիք ունեին ծածկերն ու գավթի պատերը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1226, թ. 1-2:

1912 թ․

1912 թ. Վարդան Միրզոյանը եկեղեցու բակում ուխտավորների համար իր միջոցներով կառուցել էր 2 սենյակ:

«Մշակ», 1912, № 182, էջ 3:

Աշխատանքները, որոնք իրականացնելու համար պահանջվել էր 300 ռուբլի, գլխավորում էին եկեղեցու երեցփոխները, նախ՝ բժիշկ Մովսես Մկրտչյան Մովսիսյանցը, ապա (1905-ից)՝ Մովսես (Աղա) Մկրտչյան Ամիրխանյանցը: Նորոգումներին հետևել և օժանդակել էին նաև երեցփոխ Վ. Տեր-Հակոբյանն ու ծագումով չարդախլվեցի փաստաբան Արտեմ Եղիազարյանը (վախճ. 1910 թ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1226, թ. 4, 14: “Закавказье”, 1909, № 154, с. 3. Մշակ», 1910, № 38:

Քահանա
1824 — 1898 թթ․

Ավագ քահանա Ստեփանոս Տեր-Ստեփանոսյան. ծնվել է 1824 թ., սկզբնական կրթությունն ստացել է հոր՝ Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի հայոց լեզվի և կրոնի ուսուցիչ Տեր-Պողոսի մոտ, 1840-ական թվականներին սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, 1852-ին՝ Զաքաթալայի համար ձեռնադրվել է քահանա, ապա տեղափոխվել Սղնախ և 46 տարի քահանայագործել այստեղ: Մեծ է նրա ավանդը Սղնախի դպրոցի բացման գործում (1860 թ.): Իր բեղուն գործունեության համար արժանացել է օրհնության բազմաթիվ կոնդակների: Վախճանվել է 1898 թ.:

«Նոր-Դար», 1898, № 35:

1852 թ․

Տեր Մովսես ավագ քահանա. հիշվում է 1852 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 6, գ. 5, թ. 22:

1838 — 1876 թթ․

Սրապիոն Տեր-Բաղդասարյան Տեր-Հովհաննիսյանց. ծնվել է 1838 թ. Սղնախում, սովորել Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, 1864 թ. մարտի 29-ին ձեռնադրվել է քահանա և ծառայել նախ Սղնախի Սբ. Կարապետ եկեղեցում, ապա՝ Թիֆլիսի Մուղնու Սբ. Գևորգ եկեղեցում, որից հետո կրկին քահանայագործել է Սղնախի նույն եկեղեցում առնվազն մինչև 1876 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 12, գ. 332, թ. 1-2:

1923 թ․

1923 թ. մայիսին արդեն չգործող Սբ. Կարապետ եկեղեցու ավագ քահանա Արշակ Տեր-Ստեփանյանցը դիմել էր Վրաստանի Հայոց եկեղեցական խորհրդին՝ իր և ձերբակալված Հարություն քահանա Տեր-Նիկողոսյանի ծխերը Սբ. Գևորգ եկեղեցու միաբանությանը միավորելու խնդրանքով: Նույն թվականի հունիսի 16-ին խնդրանքը բավարարվել էր:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 57, ց. 3, գ. 463, թ. 38, 46:

Քանդում
1924 թ․

Եկեղեցին քանդել են 1924 թ. քաղաքային իշխանությունների կարգադրությամբ. «...Սղնախի Սբ. Կարապետ եկեղեցին համարեայ թէ ամբողջովին քանդել են. առաջին պատը, բեմի կողմից մինչև վերջը քանդուած է, կաթուղիկէն, կամարները և գաւիթները նմանապէս. մնում է միայն երեք պատեր, այն էլ քանդում են»: